Βιταμίνη D
ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D
Η βιταμίνη D είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη (προορμόνη) η οποία σχηματίζεται στον οργανισμό κυρίως μέσω της απορρόφησης της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας από το δέρμα, αλλά και από ορισμένες τροφές. Η πιο γνωστή δράση της βιταμίνης D είναι η αύξηση της απορρόφησης του ασβεστίου και του φωσφόρου από το έντερο για τη διαμόρφωση και τη διατήρηση υγιών οστών καθώς και για την ενίσχυση της νευρομυϊκής λειτουργίας. Ακόμη και εάν υπάρχει μια πλούσια διατροφή σε ασβέστιο, χωρίς ικανοποιητικά επίπεδα βιταμίνης, D το ασβέστιο δεν μπορεί να απορροφηθεί. Τα τελευταία όμως χρόνια πλήθος επιστημονικών μελετών υπογραμμίζουν το σημαντικότατο ρόλο της βιταμίνης D στη συνολική υγεία του οργανισμού, καθώς έχει καταγραφεί πως βοηθά στην καλύτερη λειτουργία του ανοσοποιητικού, στον έλεγχο του σακχάρου αλλά και στην πρόληψη άλλων σοβαρών παθήσεων όπως διαφόρων μορφών καρκίνου, σκλήρυνσης κατά πλάκας, ψυχιατρικών νόσων, υπέρτασης καθώς και άλλων ασθενειών.
ΠΗΓΕΣ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ BITAMINHΣ D
O ανθρώπινος οργανισμός μπορεί να συνθέσει το 90% της βιταμίνης D μέσω της υπεριώδους ακτινοβολίας του ήλιου ενώ προσλαμβάνει μόνο το 10% μέσω των τροφών.
Πηγές βιταμίνης D αποτελούν:
- τα λιπαρά ψάρια
- (ο σολομός, το σκουμπρί, ο τόνος, η πέστροφα και οι σαρδέλες)
- το βοδινό συκώτι
- το αυγό
- μουρουνέλαιο
Τα υπόλοιπα τρόφιμα περιέχουν ελάχιστη βιταμίνη D. Μερικές τροφές (γάλα, χυμός πορτοκαλιού, δημητριακά) μπορούν να εμπλουτιστούν με βιταμίνη D, αλλά σε πολύ χαμηλά επίπεδα.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΕΛΛΕΙΨΗΣ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D
Όσον αφορά στη συμπτωματολογία της έλλειψης βιταμίνης D, δεν υπάρχουν ξεκάθαρα και ειδικά ενοχλήματα, ενώ αρκετοί ασθενείς είναι ασυμπτωματικοί ακόμα και σε σημαντική έλλειψη. Τα συνηθέστερα συμπτώματα που περιγράφονται είναι κόπωση, γενικευμένη μυϊκή αδυναμία, κράμπες, πόνος στις αρθρώσεις, αδυναμία συγκέντρωσης, κεφαλαλγίες.
ΓΙΑΤΙ ΕΧΟΥΜΕ ΧΑΜΗΛΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ;
Φαίνεται παράδοξο, αλλά στην ηλιόλουστη χώρα μας όπως και σε άλλες Μεσογειακές χώρες, τα επίπεδα βιταμίνης D είναι συχνά πολύ χαμηλότερα από τα φυσιολογικά, και η ανεπάρκεια βιταμίνης D είναι συνηθέστερη από τις βορειότερες χώρες της Ευρώπης. Πρόσφατη μελέτη στον Ελληνικό πληθυσμό ανέδειξε πως το 57,7% έχει έλλειψη βιταμίνης D.
Οι κυριότερες αιτίες που εξηγούν αυτό το φαινόμενο είναι:
- Το γεωγραφικό πλάτος της Ελλάδας δεν επιτρέπει επαρκή υπεριώδη ακτινοβολία, ιδίως τους χειμερινούς μήνες
- Ο Ελληνικός πληθυσμός έχει περιορίσει σημαντικότατα την έκθεση στον ήλιο λόγω υπερβολικού φόβου προσβολής από καρκίνο του δέρματος
- Ευρεία χρήση αντηλιακών σκευασμάτων
- Οι κάτοικοι των βορειότερων χωρών της Ευρώπης καταναλώνουν μεγαλύτερες ποσότητες πλούσιων σε λίπος ψαριών (πχ σολομός)
- Αντιθέτως η κύρια πηγή λήψης λιπαρών τροφών στην χώρα μας, δηλαδή το ελαιόλαδο, δεν περιέχει βιταμίνη D
ΠΟΣΗ ΒΙΤΑΜΙΝΗ D ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ
Η ποσότητα της βιταμίνης D που χρειαζόμαστε κάθε μέρα εξαρτάται από την ηλικία και από την κατάσταση της υγείας μας.
Τα συνιστώμενα ποσά, σε διεθνείς μονάδες (IU), είναι:
- Γέννηση έως 12 μήνες: 400 IU
- Παιδιά 1-13 ετών: 600 IU
- Έφηβοι 14-18 ετών: 600 IU
- Ενήλικες 19-70 ετών: 600 IU
- Ενήλικες 71 ετών και άνω: 800 IU
- Γυναίκες έγκυες και θηλάζουσες: 600 IU
ΠΟΙΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΔΙΑΤΡΕΧΟΥΝ ΥΨΗΛΟΤΕΡΟ ΚΙΝΔΥΝΟ ΑΠΟ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D
Τα θηλάζοντα βρέφη, επειδή το ανθρώπινο γάλα είναι μια πτωχή πηγή βιταμίνης D.
Οι ηλικιωμένοι, επειδή το δέρμα τους δεν παράγει βιταμίνη D όταν εκτίθεται στο φως του ήλιου τόσο αποτελεσματικά όσο όταν ήταν νέοι, και τα νεφρά τους είναι λιγότερο ικανά να μετατρέψουν τη βιταμίνη D στην ενεργό μορφή της.
Άτομα με σκούρο δέρμα έχουν μειωμένη ικανότητα να παράγουν βιταμίνη D από τον ήλιο, επειδή η μελανίνη του δέρματος δρα σαν φίλτρο κατά της υπεριώδους ακτινοβολίας.
Άτομα που χρησιμοποιούν αντηλιακά για προφύλαξη από τον καρκίνο του δέρματος από την ηλιακή ακτινοβολία, παρεμποδίζουν σημαντικά τον σχηματισμό της βιταμίνης D, επειδή τα αντηλιακά μπλοκάρουν την απορρόφηση της υπεριώδους ακτινοβολίας.
Άτομα με ασθένειες όπως η νόσος του Crohn ή η κοιλιοκάκη που δεν μεταβολίζουν σωστά το λίπος, επειδή η βιταμίνη D χρειάζεται λίπος για να απορροφηθεί.
Άτομα που έχουν υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση γαστρικής παράκαμψης
Άτομα με παθήσεις όπως:
- οστεοπόρωση
- παχυσαρκία
- χρόνια ηπατική ή νεφρική νόσο
- υπερπαραθυρεοειδισμό
- σαρκοείδωση
- φυματίωση
- ιστοπλάσμωση
- ορισμένα λεμφώματα
- κ.α.
Άτομα που λαμβάνουν φάρμακα που επηρεάζουν τον μεταβολισμό της βιταμίνης D, όπως:
- Αντιεπιληπτικά
- (φαινοβαρβιτάλη και φαινυντοΐνη)
- Υπολιπιδαιμικά
- (ατορβαστατίνη)
- κ.α.
ΤΡΟΠΟΙ ΑΥΞΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D
Τα επίπεδα της βιταμίνης D μπορούν να αυξηθούν σημαντικά με:
- την έκθεση στο ηλιακό φως
- Θεωρητικά, απαιτούνται 15-20 λεπτά έκθεσης στο ηλιακό φως τις μεσημβρινές ώρες, χωρίς αντηλιακό, 3 φορές την εβδομάδα για να παράγει ο οργανισμός την απαιτούμενη ποσότητα βιταμίνης D
- Κατανάλωση τροφών πλούσιων σε βιταμίνη D
- Xρήση φαρμακευτικών σκευασμάτων ή συμπληρωμάτων διατροφής εμπλουτισμένων με βιταμίνη D
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D
Η ακριβής εκτίμηση και η αξιολόγηση των επιπέδων της βιταμίνης D στον οργανισμό στηρίζεται στη μέτρηση των επιπέδων της 25-υδρoξυβιταμίνης D (25-OH Vitamin D), που αποτελεί βασικό προϊόν μεταβολισμού στο ήπαρ, της απορροφημένης από το έντερο βιταμίνης. Πολλές φορές ζητείται να γίνεται μέτρηση της 1,25-διυδροξυβιταμίνης D (1,25-OH Vitamin D) που αποτελεί το τελικό προϊόν μεταβολισμού της βιταμίνης στο νεφρό και την ενεργή μορφή της. Δυστυχώς, η εξέταση αυτή δεν αντανακλά τα επίπεδα της βιταμίνης D στον οργανισμό, επειδή είναι ένας πολύ ευμετάβλητος δείκτης και η τιμή της αυξομειώνεται με την πρόσληψη ασβεστίου. Παρόλο που δεν απαιτείται πάντοτε για τη διάγνωση της ανεπάρκειας της βιταμίνης D, η μέτρηση του επιπέδου του παραθoρμόνης (PTH) στο αίμα (ορμόνης που παράγεται από τους παραθυρεοειδείς αδένες), μπορεί να βοηθήσει στη διάγνωση της ανεπάρκειας της βιταμίνης D. Τα επίπεδα της παραθορμόνης είναι συχνά αυξημένα σε ασθενείς με ανεπάρκεια βιταμίνης D. τιμές 25 (OH) D 30-100 ng/ml θεωρούνται φυσιολογικές τιμές 25 (OH) D 10-30 ng/ml θεωρούνται ενδεικτικές ανεπάρκειας της βιταμίνης D τιμές 25 (OH) D<10 ng/ml θεωρούνται ενδεικτικές έλλειψης της βιταμίνης D τιμές 25 (OH) D >100 ng/ml θεωρούνται ενδεικτικές τοξικότητας.
ΣE ΠΟΙΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΒΟΗΘΑΕΙ Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D
- Ραχίτιδα:
- Αυτή η σπάνια κατάσταση αναπτύσσεται σε παιδιά με ανεπάρκεια βιταμίνης D. Είναι μια πάθηση που οδηγεί σε παραμόρφωση των οστών και καθυστέρηση της ανάπτυξης. Η χρήση της βιταμίνη D μπορεί να αποτρέψει και να αντιμετωπίσει το πρόβλημα.
- Οστεοπόρωση:
- Μελέτες υποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι που παίρνουν αρκετή βιταμίνη D και ασβέστιο στη διατροφή τους μπορούν να επιβραδύνουν την απώλεια οστικής μάζας, να βοηθήσουν στην πρόληψη της οστεοπόρωσης και να μειώσουν τα οστικά κατάγματα.
- Οστεομαλακία:
- Τα συμπληρώματα βιταμίνης D χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία ενηλίκων με σοβαρή ανεπάρκεια βιταμίνης D που εκδηλώνεται με απώλεια οστικής μάζας, οστικό πόνο, μυϊκή αδυναμία και μαλακά οστά (οστεομαλακία).
- Καρκίνος:
- Έρευνες δείχνουν ότι η βιταμίνη D, ειδικά όταν λαμβάνεται με ασβέστιο, μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη ορισμένων καρκίνων.
- Πνευματική υγεία:
- Οι πρώτες έρευνες δείχνουν ότι η βιταμίνη D μπορεί να διαδραματίσει ρόλο στη πνευματική υγεία. Σε μια μικρή μελέτη για ενήλικες ηλικίας 60 ετών και άνω που ελάμβαναν θεραπεία για άνοια, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η λήψη συμπληρώματος βιταμίνης D συνέβαλε στη βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας.
- Πολλαπλή σκλήρυνση:
- Οι έρευνες δείχνουν ότι η μακροπρόθεσμη χρήση βιταμίνης D μειώνει τον κίνδυνο σκλήρυνσης κατά πλάκας.
- Ψωρίαση:
- Η εφαρμογή τοπικών σκευασμάτων βιταμίνης D στο δέρμα, μπορεί να θεραπεύσει την ψωρίαση κατά πλάκας σε μερικούς ασθενείς.
ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΗ ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D
Λαμβανόμενη σε κατάλληλες δόσεις, η βιταμίνη D θεωρείται γενικά ασφαλής. Ωστόσο, η υπερβολική λήψη βιταμίνης D μπορεί να είναι επιβλαβής.
Τα συμπτώματα υπερβιταμίνωσης (πρόσληψη περισσότερων από 4.000 IU βιταμίνης D ημερησίως) είναι:
- Ναυτία
- Εμετός
- Απώλεια όρεξης
- Δυσκοιλιότητα
- Αδυναμία
- Απώλεια βάρους
- Σύγχυση
- Αποπροσανατολισμός
- Προβλήματα καρδιακού ρυθμού
- Βλάβη των νεφρών