Ιλαρά

Πώς μεταδίδεται;

Μεταδίδεται με την επαφή με σταγονίδια από τη μύτη και το στόμα μολυσμένου ατόμου, δηλαδή με το βήχα, το φτάρνισμα ή την ομιλία. Με τον τρόπο αυτό μικροσταγονίδια μέσω του αέρα διασπείρουν τον ιό της ιλαράς. Η μετάδοση γίνεται 4 ημέρες πριν από την εμφάνιση του εξανθήματος έως και 4 ημέρες μετά.Ο ιός αδρανοποιείται γρήγορα από τη ζέστη, το φως, το όξινο pH. Ο χρόνος επιβίωσής του στον αέρα ή σε επιφάνειες αντικειμένων είναι μικρότερος των 2 ωρών. Το 90% των ανθρώπων που δεν έχουν ανοσία και μοιράζονται τον ίδιο χώρο με ένα μολυσμένο άτομο θα νοσήσουν. Ο χρόνος που χρειάζεται για να εκδηλωθούν τα συμπτώματα (χρόνος επώασης) μετά την επαφή με τον ιό είναι περίπου 12 ημέρες. Η νόσος διαρκεί 2-4 ημέρες πριν την εμφάνιση του εξανθήματος και έως 2-5 ημέρες μετά (4-9 ημέρες συνολικά).

Ποια είναι τα συμπτώματα;

Τα κλασικά συμπτώματα της ιλαράς περιλαμβάνουν τετραήμερο πυρετό, βήχα, καταρροή και επιπεφυκίτιδα (κόκκινα μάτια). Ο πυρετός μπορεί να φτάσει έως και 40 °C. Το χαρακτηριστικό εξάνθημα της ιλαράς περιγράφεται ως ένα γενικευμένο, κηλιδοβλατιδώδες, ερυθηματώδες εξάνθημα που εμφανίζεται αρκετές ημέρες αφότου ξεκινά ο πυρετός. Πρωτοεμφανίζεται στο κεφάλι και στη συνέχεια εξαπλώνεται και καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του σώματος, προκαλώντας συχνά κνησμό. Το εξάνθημα της ιλαράς εμφανίζεται 2-4 ημέρες μετά την εμφάνιση των συμπτωμάτων και παραμένει μέχρι και 8 ημέρες, αλλάζοντας χρώμα από κόκκινο σε σκούρο καφέ μέχρι να εξαφανιστεί. Εμφανίζονται επίσης χαρακτηριστικές κηλίδες (κηλίδες Koplik) μέσα στο στόμα οι οποίες δεν γίνονται πάντα αντιληπτές, επειδή είναι παροδικές και μπορεί να εξαφανιστούν μέσα σε μια μέρα από την εμφάνισή τους.

Ποιες είναι οι πιθανές επιπλοκές;

Οι επιπλοκές της ιλαράς είναι σχετικά κοινές και κυμαίνονται από πιο ήπιες όπως διάρροια, έως πιο σοβαρές όπως πνευμονία, φλεγμονή του μέσου ωτός και εγκεφαλίτιδα (σπανιότερα υποξεία σκληρυντική πανεγκεφαλίτιδα που εμφανίζεται αρκετά έτη μετά την εκδήλωση της ιλαράς), έλκος του κερατοειδούς που οδηγεί στη δημιουργία ουλών. Οι επιπλοκές είναι συνήθως πιο σοβαρές σε ενήλικες που προσβάλλονται από τον ιό. Οι ενήλικες νοσούν σπάνια από ιλαρά αλλά σοβαρότερα από τα παιδιά. Η νόσηση κατά την εγκυμοσύνη σχετίζεται με αποβολή του εμβρύου, πρόωρο τοκετό, νεογνά χαμηλού βάρους γέννησης. Θάνατοι από ιλαρά έχουν αναφερθεί σε ανεπτυγμένες χώρες σε 1-2‰ των κρουσμάτων. Η θνητότητα στις αναπτυσσόμενες χώρες αγγίζει το 25%.

Παράγοντες κινδύνου για λοίμωξη από τον ιό της ιλαράς

Όλα τα άτομα που δεν έχουν νοσήσει ή δεν έχουν εμβολιασθεί είναι επίνοσα στην ιλαρά. Επιπλέον παράγοντες κινδύνου αποτελούν:

• Παιδιά με ανοσοανεπάρκεια που οφείλεται στον ιό HIV του AIDS
• Λευχαιμία
• Θεραπεία με κορτικοστεροειδή
• Ταξίδι σε περιοχές όπου ενδημεί η ιλαρά ή επαφή με ταξιδιώτες σε ενδημικές περιοχές
• Βρέφη που χάνουν την παθητική ανοσία (γάλα της μητέρας) πριν αρχίσει η ενεργητική ανοσία (φυσική λοίμωξη ή εμβολιασμός)
• Παράγοντες κινδύνου για βαρειά ιλαρά
• Υποσιτισμός
• Υποκείμενη ανοσοανεπάρκεια
• Εγκυμοσύνη
• Ανεπάρκεια βιταμίνης Α

Πώς γίνεται η διάγνωση

Εργαστηριακή διάγνωση της ιλαράς μπορεί να γίνει με την παρουσία αντισωμάτων IgM για την ιλαρά ή με απομόνωση του RNA του ιού της ιλαράς από δείγματα του αναπνευστικού. Σε ασθενείς στους οποίους η φλεβοπαρακέντηση δεν είναι δυνατή, μπορεί να ληφθεί σάλιο για δοκιμές IgM εξειδικευμένων για την ιλαρά. Επαφή με άλλους ασθενείς που είναι γνωστό ότι έχουν ιλαρά ενισχύει επιπλέον τη διάγνωση. Η παρουσία των ειδικών IgM αντισωμάτων είναι παροδική (1-2 μήνες) ενώ αυτή των IgG διαρκεί για πολλά χρόνια. Η ανίχνευση IgM αντισωμάτων απαιτεί μόνο ένα δείγμα και είναι διαγνωστική. Τα IgM αντισώματα είναι συχνά θετικά την ημέρα έκθυσης του εξανθήματος και ανιχνεύονται ακόμη και για 28 ή περισσότερες ημέρες από την έκθυση του εξανθήματος. Η διάγνωση οξείας λοίμωξης μέσω IgG αντισωμάτων απαιτεί δύο δείγματα ορού και προϋποθέτει την απόδειξη αύξησης του τίτλου. Η λήψη του πρώτου δείγματος θα πρέπει να γίνει το συντομότερο δυνατό μετά την εμφάνιση του εξανθήματος ενώ αυτή του δεύτερου δείγματος 10-30 ημέρες αργότερα με την ίδια μέθοδο ελέγχου.

Επιδημιολογικά στοιχεία

Το τελευταίο διάστημα έχουν εκδηλωθεί σοβαρές επιδημικές εξάρσεις ιλαράς σε αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες (Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ρουμανία κλπ). Στην Ελλάδα ενώ κατά τα προηγούμενα έτη καταγραφόταν πολύ μικρός αριθμός σποραδικών περιστατικών ιλαράς (περίπου ένα κρούσμα ετησίως την τελευταία 3ετία), κατά το τελευταίο εξάμηνο έχουν καταγραφεί 405 κρούσματα ιλαράς και ο κίνδυνος επέκτασης της νόσου στη χώρα μας είναι υπαρκτός. Μέτρα πρόληψης και ελέγχου Κεντρικό σημείο της στρατηγικής πρόληψης της ιλαράς είναι ο εμβολιασμός με το εμβόλιο ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας (MMR). Η φυσική νόσηση προσφέρει ισόβια ανοσία. Βρέφη από ανοσοποιημένες μητέρες είναι προστατευμένα μέχρι την ηλικία των 6-9 μηνών. Ο εμβολιασμός στην ηλικία των 12-15 μηνών προσφέρει ανοσία σε ποσοστό 94-98% ενώ ο επανεμβολιασμός ανεβάζει το ποσοστό στο 99%. Το εμβόλιο είναι ιδιαίτερα ασφαλές, όπως έχει δείξει η εμπειρία από τον εμβολιασμό πολλών εκατομμυρίων παιδιών παγκοσμίως. Περιέχει ζώντα εξασθενημένο ιό ιλαράς. Ο ιός του εμβολίου δεν αποδείχθηκε να είναι μεταδοτικός. Σημειώνεται ότι για να επιτευχθεί πρόληψη των επιδημιών απαιτείται πολύ υψηλό επίπεδο εμβολιασμού στον πληθυσμό. Συστήνεται ο άμεσος εμβολιασμός με το εμβόλιο ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας (εμβόλιο MMR) των παιδιών, των εφήβων και των ενηλίκων που δεν έχουν εμβολιαστεί με τις απαραίτητες δόσεις. Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών παιδιά, έφηβοι και ενήλικες που έχουν γεννηθεί μετά το 1970 και δεν έχουν ιστορικό νόσου πρέπει να είναι εμβολισμένοι με 2 δόσεις εμβολίου για την ιλαρά. Επιπλέον, λόγω της επιδημικής έξαρσης, συστήνεται η διενέργεια της 1ης δόσης στην ηλικία των 12 μηνών και της 2ης δόσης 3 μήνες μετά την 1η δόση. Οι συστάσεις αυτές ισχύουν για όσο διάστημα η επιδημική έξαρση ιλαράς είναι σε εξέλιξη.

Ποιες είναι οι αντενδείξεις για το εμβόλιο;

• Ασθενείς με ανοσοκαταστολή (η HIV λοίμωξη δεν αποτελεί απόλυτη αντένδειξη)
• Σε επίνοσες γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας θα πρέπει να δίνονται σαφείς οδηγίες να αποφύγουν την εγκυμοσύνη για τουλάχιστον ένα μήνα μετά τον εμβολιασμό τους με εμβόλιο MMR για τον θεωρητικό κίνδυνο πρόκλησης βλάβης στο έμβρυο
• Άτομα που παρουσίασαν αλλεργία σε προηγούμενη δόση του εμβολίου
• Μέτρα ελέγχου επιβεβαιωμένων κρουσμάτων και φορέων στενού περιβάλλοντος
• Δήλωση του κρούσματος στις αρμόδιες υγειονομικές αρχές
• Άτομα που εκδήλωσαν ιλαρά πρέπει να απομακρύνονται από την εργασία τους καθόλη τη διάρκεια της οξείας νόσου
• Εμβολιασμός των στενών επαφών εντός 72 ωρών από την έκθεση στον ιό
• Παθητική ανοσοποίηση με ανοσοσφαιρίνη (IVIG) εντός των πρώτων 6 ημερών από την έκθεση στον ιό σε ευπαθή άτομα (βρέφη <1 έτους, έγκυες γυναίκες) ή ανοσοκατασταλμένα άτομα του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος του ασθενούς που έχουν αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών ή σε άτομα που ο εμβολιασμός αντενδείκνυται.

Το εμβόλιο θα πρέπει να χορηγηθεί σε όλα τα παραπάνω άτομα μετά από 5-6 μήνες. Ειδική θεραπεία ασθενών δεν εφαρμόζεται. Σε αναπτυσσόμενες χώρες και ιδίως σε παιδιά με υποθρεψία, συνιστάται η χορήγηση βιταμίνης Α για πρόληψη επιπλοκών (τύφλωση) και μείωση της θνητότητας.